Artikel Trouw: Kan deze Japanse fermentatietechniek het bodemleven redden?

Biologische boeren zoeken een manier om de biodiversiteit te verhogen en water langer vast te houden. Kan bokashi, een uit Japan overgewaaide fermentatietechniek, het bodemleven redden?

Peter Oomen tuurt over het duizend hectare uitgestrekte natuurgebied in de Brabantse Kampina. Natuurmonumenten is eigenaar, maar Oomens Blonde d’Aquitaine-runderen grazen hier al ruim 25 jaar. Met handen in de zakken laat Oomen op het perceel zien. Het grasland is niet strak en groen, maar varieert in kleuren. Paardenbloemen en andere kruiden bloeien, waar zoemende insecten dankbaar gebruik van maken. “Deze schoonheid vind je nergens anders.”

Zijn blik glijdt langs de pasgeboren kalfjes in de zon en de merries die hun veulentjes door het weiland begeleiden. Gebrom van een tractor verstoort de rust. Zoons Bastiaan en Jasper rijden bodemverbeteraar uit over het land.

De familie Oomen boert biologisch. “Kunstmest komt er dus niet in.” Op omliggende percelen groeit gras en graan, waarmee de dieren de winter doorkomen. Maar in het gebied groeit ook onkruid, zoals het jacobskruiskruid, dat giftig is voor de runderen. Verwerking van het maaisel tot voer of strooisel in de stal is daarom te riskant. Nu wordt er compost van gemaakt, legt zoon Bastiaan (27) uit. Zonde vindt hij het. “We willen in Nederland naar een kringlooplandbouw, maar compost wordt in vrachtwagens door heel Nederland vervoerd. Het zou mooier zijn als we het dicht bij huis kunnen houden en zelf kunnen verwerken.”

Massa’s maaisel

Terwijl Bastiaan zoekt naar een oplossing om producten in eigen gebied te houden, loopt het waterschap in dat gebied ook tegen vraagstukken aan. Regelmatig maait het waterschap de slootkanten, zodat het water goed kan doorstromen. Voorheen bleven daarbij massa’s maaisel op de kant liggen, wat ongewenst is. Bij het rotten daarvan komt zuur vrij, wat in het water belandt. Ook klagen boeren en omwonenden uit de omgeving dat onkruid vanaf het maaisel overwaait.

Waterschap De Dommel hoopte daarom het maaisel te kunnen hergebruiken en stuitte in de zoektocht naar een oplossing op bokashi, een uit Japan overgewaaide methode om maaisel en plantenresten te fermenteren en te verwerken tot bodemverbeteraar.

Bokashi kan de boer zelf maken, door aan maaisel micro-organismen zoals schimmels en bacteriën toe te voegen. Ook kalk wordt met het maaisel gemengd, om de zuurgraad stabiel te houden en dus te voorkomen dat zuren alsnog in het bodemwater terechtkomen.

Het is een uitgelezen methode om maaisel en onkruid thuis te verwerken, legt Maarten van Schijndel uit. Hij is adviseur van waterschap De Dommel. “Waterschappen kunnen daarbij helpen met instructies en controles.”

Zo moet het mengsel uiteindelijk met een lucht- en lichtdicht zeil worden afgesloten. Dat is belangrijk, omdat anders onkruiden in het mengsel kunnen kiemen en zich kunnen verspreiden over het perceel.

De micro-organismen breken vervolgens de cellen en vezels van het organisch materiaal af. Daardoor kunnen bodems de zo ontstane bokashi makkelijker opnemen, zodra die op het land is uitgereden, aldus Van Schijndel.

Vlinders volgen de tractor

Jasper Oomen (21) stuurt intussen de tractor behendig over het gekleurde land. De motor bromt, tandwielen draaien en spugen de stukken bokashi met kracht uit over het land. Vlinders en oranjetipjes vliegen gewillig achter de truck aan.

In een waaiervorm verspreidt de wagen de bodemverbeteraar over het veld. Het spul ruikt zurig, maar niet onaangenaam, zoals mest kan doen. In tegenstelling tot het kruimelige compost is bij bokashi de structuur van het maaisel goed te zien. Nu is het wachten tot de bodemdiertjes met het spul aan de haal gaan.

Echt wetenschappelijk bewijs voor de gunstige effecten van bokashi op het bodemleven is er nog niet, weet Gerlinde de Deyn, hoogleraar bodemecologie aan Wageningen Universiteit. “Maar bodemorganismen consumeren bokashi sneller dan compost. Zo zorgt het op de korte termijn voor een stimulering van het bodemvoedselweb.” Bodemdieren blijven dan actief en dat is nodig om mineralen vrij te maken die planten bij hun groei kunnen opnemen.

Het is onbekend wat boka­shi op de lange termijn met de bodem doet, omdat het meerdere jaren duurt om dat te testen, vult Van Schijndel aan. “De opbouw van organische stoffen in de bodem een langdurig proces.”

Diepere wortels

Oomen bewatert zijn land niet. “Met alle respect”, begint hij. “Al in maart worden de haspels uitgerold, terwijl iedereen jammert dat Nederland verdroogt. Dat is niet vol te houden op deze manier.”

Organische mesten, zoals bokashi en compost, staan bekend om hun sponswerking; ze houden water vast. Bokashi heeft als extra voordeel dat het zorgt voor meer graafactiviteit van bijvoorbeeld kevers en andere bodemdiertjes. Zo blijft de bodem luchtig en kunnen wortels dieper groeien om beter tegen droogte bestand te zijn, zegt hoogleraar De Deyn. “Bokashi is ook vochtiger dan compost, maar of het echt de oplossing is tijdens droge tijden, is voor zover ik weet nog niet wetenschappelijk bewezen.”

Waterschapsadviseur Van Schijndel zoekt intussen naar bewijs voor het watervasthoudende vermogen van bokashi. Hij heeft daartoe in de Kampina bodemsensoren geplaatst. Die meten het vochtgehalte in de bodem van het met bokashi bestrooide land, en dat wordt vergeleken met het vochtgehalte op een perceel zonder de bodemverbeteraar. Van Schijndel verwacht dat de test zes jaar duurt. “Na drie jaar verwachten we significante resultaten, maar we trekken het langer door zeker te zijn van de resultaten.”

Hoogleraar De Deyn is in ieder geval blij met de toenemende aandacht die boeren hebben voor de kwaliteit van de bodem. “We kunnen niet alleen maar oogsten.”

Oomen: “We vergeten soms dat niet alleen de mens moet eten. Ook de diertjes in de bodem of insecten die van het grasland moeten leven, hebben voeding nodig. In de komende zes jaar moet blijken of bokashi daar een middel voor is. We hebben de afgelopen jaren veel mogen nemen van de natuur. Het is nu tijd om iets terug te geven.”

Bron: Trouw