Artikel Nieuwe Oogst: Rijksadviseur pleit voor landschapsinclusieve landbouw

Landbouwminister Carola Schouten ontving onlangs een advies van het College van Rijksadviseurs, een orgaan dat de overheid adviseert over de inrichting van Nederland. Ga samen met boeren op zoek naar nieuwe bronnen van inkomsten die leiden tot een mooi, gevarieerd buitengebied, luidde het advies. En geef de agrarische sector duurzaam toekomstperspectief. Grote inspirator hierachter is Berno Strootman, Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving en landschapsarchitect. ‘Ik wil het buitengebied weer laten opbloeien, samen met boeren.’

U schetst een tamelijk apocalyptisch beeld van ons agrarisch landschap anno 2020. Er is volgens u in veel gevallen meer natuur in de stad te vinden dan op het platteland. Is het echt zo erg?

‘De afgelopen decennia is de hoeveelheid insecten gehalveerd en het aantal boerenlandvogels met 70 procent teruggelopen. Sinds 1900 is de helft van het aantal sloten, houtwallen en singels verdwenen. Dat zijn de feiten. Dat is beslist niet alleen de schuld van de boeren. De bal ligt ook bij samenleving en overheid. Die heeft boeren decennialang gestimuleerd tot schaalvergroting en intensivering. Het landschap dat we nu kennen, is daar het resultaat van. Het moet echt anders.’

Is het niet raar om dat te verlangen van een sector die produceert met de laagste milieu-impact per kilo product? De wereld kijkt jaloers naar ons.

‘De mainstream van de Nederlandse landbouw is geen voorbeeld voor de wereld. Het is een eenzijdig, technocratisch, modernistisch systeem dat misschien past in de kassen van het Westland, maar in de akkerbouw en de melkveehouderij gaat het ten koste van biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid en landschapselementen. Een voorbeeld: in veel bodems neemt het bodemleven af. Een teken dat we op de verkeerde weg zitten.’

Wat wilt u?

‘Een landschapsinclusieve landbouw. Met bedrijven die niet alleen inkomen genereren uit melk of aardappelen, maar ook uit de maatschappelijke opgaven. Minder uitstoot van broeikasgassen, minder stikstof, meer biodiversiteit.’

Moet schaalvergroting worden gestopt?

‘Schaalvergroting is onderdeel van het model van lage kosten en hoge productie. Het gevolg: een industrieel, steriel landschap en boeren die financieel nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden. Dat wil niemand. Bovendien: het streven naar een nog lagere kostprijs is een race tot the bottom. Die gaan we niet winnen van Oost-Europa.’

U bent ook kritisch op zonnepanelen op boerenland.

‘Die zouden verboden moeten worden. Onderzoek toont aan dat we met wind op zee, zon op daken, warmtenetten, geothermie en energiebesparing de doelen van het Klimaatakkoord Parijs kunnen halen. Zon op land is slecht voor het bodemleven en slecht voor het landschap. Niet doen. We hebben landbouwgrond hard nodig om bestaande bedrijven te extensiveren.’

De Nederlander besteedt gemiddeld niet meer dan 11 procent van zijn inkomen aan voedsel.

‘Het voedselaanbod in Nederland is van hoge kwaliteit, gevarieerd en de prijs is laag. Maar we betalen de prijs elders in de vorm van schade aan milieu, landschap en biodiversiteit. En vergeet niet: er vloeit jaarlijks ruim 800 miljoen euro aan belastinggeld naar de Nederlandse agrarische sector in de vorm van Europese subsidies. Hoofdzakelijk als inkomenssteun.

‘Ik heb geen moeite met subsidie, maar besteed dat geld dan alleen aan boeren die hun bedrijf verduurzamen. Dan leidt die geldstroom tenminste tot effecten waar iedereen baat bij heeft. Een mooier landschap, meer biodiversiteit.’

Ondertussen hoor ik de reclames van supermarktketens: ‘De hoogste kwaliteit tegen de laagste prijs’. Voert u ook gesprekken met supermarkten?

‘Feit is dat de prijzen die consumenten betalen in de supermarkt, niet in verhouding staan tot de boerenprijzen. Steeds meer boeren kiezen voor andere opties, bijvoorbeeld door samen producten direct aan te bieden aan consumenten. Supermarkten hebben vooral belang bij een status quo. Ze zijn onderdeel van het probleem, niet van de oplossing.’

De overheid moet helpen bij het ontwikkelen van verdienmodellen voor landschapsinclusieve landbouw. Hoe ziet dat er concreet uit?

‘Je zult boeren moeten betalen voor zaken als herstel en beheer van landschap en verhoging van biodiversiteit. Een mooi landschap kost geld, maar er zijn ook baten. Het geeft een impuls aan recreatie, hogere huizenprijzen en betere gezondheid van mensen. Het levert een positief saldo op van bijna 18 miljard euro, is ooit berekend.’

Zijn er al boeren die landschapsinclusief boeren?

‘Jazeker. Vaak gaat het om biologische boeren, maar ik ken ook reguliere bedrijven. Ze opereren tegen lagere kosten omdat ze minder of geen krachtvoer en kunstmest gebruiken. Ze realiseren hogere marges, hebben meer plezier in hun werk, voelen veel minder maatschappelijke en financiële druk.’

Proeft u een sense of urgency? Of zal uw advies in een diepe lade verdwijnen?

‘De minister ambieert kringlooplandbouw. Onlangs werd het Deltaplan Biodiversiteitsherstel gepresenteerd. Dat het roer om moet, daar is grote consensus over. Dat proef ik ook bij een groot aantal boeren. Die zien grote maatschappelijke vraagstukken opdoemen. Ze weten: we moeten hiermee aan de slag.’