Artikel Kontakt: Plantenrijkdom in Vijfheerenlanden

VIJFHEERENLANDEN • Natuurontwikkeling, zowel binnen- als buitendijks, heeft ervoor gezorgd dat veel (zeldzame) plantensoorten in de Vijfheerenlanden weer alle ruimte kregen om tot volle wasdom te komen. Veel Lekuiterwaarden behoren tot de Nederlandse topnatuur.

Dat concludeert de Viaanse botanicus Dick Kerkhof, die onderzoek heeft gedaan naar plantensoorten van de zogenaamde Rode Lijst in de gemeente Vijfheerenlanden, na een vraag om informatie vanuit de raad. Binnendijks zijn de Zouweboezem, Polder Achthoven, Autena-Bolgerijen en de reservaten langs de Diefdijk het belangrijkst. De meeste topterreinen liggen echter in de Lekuiterwaarden.

In de Everdinger Waarden zijn na 2000 in het kader van ‘Ruimte voor de Lek’ op grote schaal graslanden afgegraven om klei te winnen en nieuwe geulen te graven, waardoor onbemeste, natte tot vochtige, lichte zavel- en zandgronden aan het maaiveld kwamen te liggen.

Kerkhof is heel enthousiast over het resultaat. In het gebied vestigden zich spontaan veel kalkmoerasplanten, zoals moeraswespenorchis, vleeskleurige orchis, rietorchis, grote keverorchis, moeraskartelblad, kalkeendagsmos, bol gladkelkje, goudsikkelmos, kwelderknikmos, roodmondknikmos, netknikmos, geelhartje, zeegroene zegge en rond wintergroen. “Langs een plas is de zeer zeldzame stekende bies verschenen, op iets hogere plekken hebben bijenorchis en hondskruid zich gevestigd.”

Kerkhof betreurt echter dat in 2005 in een groot deel van de Everdinger Waarden ook allerlei gebiedsvreemde en afwijkende vormen van gebiedseigen soorten zijn uitgezaaid. “Wat op veel plekken afbreuk doet aan de waarde van het kalkmoeras: de vegetatie is op die plekken slechts ten dele spontaan ontstaan.”

Uiterwaarden bij Vianen
Kerkhof bericht ook positief over de Middelwaard, Mijnsheerenwaard en Pontswaard bij Vianen. “Steeds meer percelen in de Middelwaard zijn in handen gekomen van eerst het Zuid-Hollands Landschap, later Utrechts Landschap. Na het project Ruimte voor de Lek zijn ook alle percelen in de Mijnsheerenwaard en de Pontswaard natuurreservaat geworden.

De hoogste aantallen Rode Lijstsoorten zijn te vinden in de percelen aan weerszijden van de A2.” In de Ossenwaard bij Hagestein is het destijds goed ontwikkelde droge stroomdalgrasland verloren gegaan bij de bouw van de stuw rond 1960. “Iets noordelijker in de Ossenwaard is echter nog steeds soortenrijk grasland aanwezig op de onbemeste oeverwal tussen een kleigroeve en de Lek. Hier staan onder andere cilindermos, kattendoorn, kruisbladwalstro, Engelse alant en bevertjes.”

Maïsakker
In de Doornwaard/Zandwaard ten zuidwesten van Jachthaven De Peiler zijn de populaties bevertjes en ruige leeuwentand na 1991 vermoedelijk geheel verdwenen door omzetting van grasland in maïsakker. Dat is volgens Kerkhof gebeurd in strijd met het bestemmingsplan Landelijk Gebied Vianen. “De voormalige gemeente heeft de regels nooit gehandhaafd. Slechts één perceel, in tijdelijk beheer bij Utrechts Landschap, is nog in goede conditie.”

Het droge stroomdalgrasland in de Kersbergse en Achthovense Uiterwaarden bij Lexmond is ernstig achteruitgegaan, constateert Kerkhof. Sommige soorten (zoals sparrenmos) zijn geheel verdwenen. Dat lijkt ook het geval met moeslook en bochtige klaver. “Een meevaller was de terugkeer van rode bremraap, nadat eindelijk het hele perceel ‘Luistenbuul’ in handen kwam van een natuurbeheerder, het Zuid-Hollands Landschap.”

Het beroemde droge stroomdalgrasland in de Koekoekswaard bij Tienhoven is de laatste decennia iets gekrompen: de oost- en de westpunt ervan zijn opgeofferd aan de camping. “Het resterende terrein heeft te lijden van onvoldoende nabeweiding, terwijl de hoogste delen steeds kalkarmer worden, doordat die nooit meer bereikt worden door basenrijk rivierwater.” Maar, zo stelt Kerkhof ook vast: “Het droge grasland in de Koekoekswaard behoort, de achteruitgang van sommige soorten ten spijt, nog steeds tot de vijf beste droge stroomdalgraslanden van Nederland.”

Het volledige rapport is te downloaden op de website van Natuur- en Vogelwacht Vijfheerenlanden.

Bron: het Kontakt/Beeld: Dick Aanen