Artikel AD: ‘Natuurpostzegel’ Avelingen is voor 53 soorten broedvogels een paradijsje

,,Het doel is om inzicht te krijgen welke broedvogels er precies leven in de Avelingen en waar ze zitten. De onderzoekers hebben hun bevindingen afgezet tegen de inventarisatie die ze in 2013 deden. Daaruit blijkt dat het relatief goed gaat. Er zijn nieuwe soorten gezien. Maar daar staat tegenover dat een handvol vogels die er zeven jaar geleden nog wel waren, zijn verdwenen.’’

‘Koekoek, koekoek’. Ineens lijkt zich een vogel te mengen in zijn uitleg. Het is zelfs voor niet-vogelkenners wel duidelijk wie zich overduidelijk laat horen op de parkeerplaats langs de Nieuwe Wolpherensedijk. Oevermans spot de koekoek onmiddellijk wanneer deze besluit dat het hem te druk wordt en opvliegt. ,,Kijk, daar gaat hij met zijn karakteristieke lange staart.’’

Een betere ambassadeur kunnen de broedvogels van natuurgebied Avelingen zich niet wensen. De koekoek is namelijk een van de soorten die op de Rode Lijst staat. De vogel heeft het stempel ‘kwetsbaar’ gekregen omdat zijn populatie sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is gehalveerd. Die Rode Lijst werd in 2016 opgesteld door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

,,Het geeft gelijk aan hoe bijzonder dit gebied eigenlijk is’’, zegt Oevermans. Hij werkt al ruim 35 jaar bij Staatsbosbeheer en adviseert zijn collega-boswachters in heel Zuid-Holland over vraagstukken rond de bescherming van weidevogels. ,,Goed weidevogelbeheer is moeilijk omdat er heel veel dingen tegelijkertijd op orde moeten zijn. Lukt dat niet, wordt de kans groot dat vogels verdwijnen. En als ze eenmaal weg zijn, wordt het moeilijk ze weer terug te halen.’’

Avelingen is volgens hem een unieke ‘natuurpostzegel’: het gebied is zo’n honderd hectaren groot en daarmee relatief klein. ,,Maar nergens in ons land is een vergelijkbaar natuurgebied te vinden’’, stelt Oevermans. ,,De Avelingen is een stuk polderland dat buitendijks ligt, omringd door grienden. En er ligt ook nog een bos. Door de ligging pal aan de rivier die daardoor vrij spel heeft, heeft het zijn unieke karakter gekregen. Het gebied lag niet altijd buitendijks.’’

De oorspronkelijke Wolpherensedijk dreigde ruim vierhonderd jaar geleden door te breken, ter hoogte van de huidige Avelingen. De toenmalige autoriteit, de Staten van Holland, gaf daarom de opdracht om de dijk een heel stuk land inwaarts te leggen en zo de rivier meer ruimte te geven. ,,Ja, ook toen speelde de strijd tegen het water al’’, zegt Oevermans. ,,Die dijkverlegging verklaart wel waarom je vanaf de Nieuwe Wolphersedijk van die keurige rechte sloten in het weidelandschap ziet liggen. Want als het altijd buitendijks gebied was geweest, had die sloten er nooit gelegen.’’

Die oude graslanden liggen in het middengebied van de Avelingen en zijn een paradijs voor weidevogels. Die hebben er het beste stukje voor zichzelf uitgezocht, want dat gras is niet overal hetzelfde. Bijna een kwart van het gebied is vochtig weidevogelgrasland, maar er liggen ook stukken glanshaverhooiland en kruiden- en faunarijk grasland.

,,We beheren die graslanden zoals in de jaren vijftig van de vorig eeuw gebeurde. Dat betekent dat bijvoorbeeld dat er pas laat gemaaid wordt, waardoor het gras hoog kan worden en bescherming biedt aan de broedvogels. Het maaisel wordt ook niet gelijk afgevoerd, maar blijft liggen. Ook daar hebben vogels, maar ook insecten baat bij. Vanuit agrarisch oogpunt is het niet productief. Dat is ook waarom deze manier van weidebeheer grotendeels is verdwenen’’, legt Oevermans uit.

Ondertussen klimt hij over een hek en loopt het grasland in. Er lijkt niets te zien, maar na enkele meters vliegen kieviten en tureluurs op. Luidkeels slaan ze alarm en zeilen door de lucht om te zien wie er nu precies hun leefgebied komt binnengewandeld. Als Oevermans blijft staan, wordt het weer rustiger. Een enkele kievit vertrouwt het echter niet en blijft in de lucht zijn alarmkreten slaken. De andere vogels zoeken hun nest weer op, dat overigens compleet aan het zicht onttrokken is.

,,Je zou het niet zeggen als je aan de rand van dit grasland staat dat er zoveel vogel zitten’’, zegt hij terwijl hij weer omkeert. De onderzoekers van Van der Goes en Groot hebben geconstateerd dat de kievit relatief talrijk is. Het aantal vogels blijkt ten opzicht van 2013 bijna verdubbeld. De onderzoekers vonden zeventien territoria van koppeltjes kieviten. In 2013 waren dat er negen. De tureluur die het weiland deelt met de kievit is ook in grotere getale te vinden. Negen broedparen ontdekten de vogeltellers. Drie ervan zitten op de Zwetplaat, het eilandje tussen het Averlingerdiep en de Merwede. De vogels staan op de Rode Lijst met het stempel ‘gevoelig’.

Landelijk kent die soort een afname. ,,Daarom is het mooi dat we in de Avelingen een toename zien’’, zegt Oevermans tevreden. Inmiddels is hij richting de griendvelden gelopen. Toch gaat bij hem niet de vlag uit. ,,Zoals ik al zei: Goed weidevogelbeheer is moeilijk. Er hoeft maar iets te veranderen en het gaat mis voor bepaalde vogelsoorten. Wat je wel ziet, is dat vogels zich aanpassen. Het grasland in de Avelingen is van een goede kwaliteit als het om voedsel en schuilplekken gaat. Maar de ligging is niet ideaal omdat het omringd is door bomen. De doorgeschoten grienden en het bos zijn prima plekken voor vijanden van vogels. Ze kunnen zich verschuilen in de randen en toeslaan.’’

Daarbij kan volgens hem worden gedacht aan vossen. Al zijn die in de Avelingen nog niet gespot. ,,In andere weidevogelgebieden zien we ze wel. Die komen ’s nachts en wandelen van nest naar nest. Er valt voor een vogel dan niets meer te verdedigen.’’

Als het gaat om het gevaar vanuit de lucht staan broedvogels volgens hem sterker. ,,Ze zien het eerder aankomen en kunnen samen hun vijand verjagen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een buizerd, maar ook aan kraaien die het op de kuikens hebben voorzien.  In de Avelingen hebben zij door de aanwezigheid van die bomen een voordeel: ze worden in verhouding wat later gezien. Toch weegt voor de broedvogels in het gebied dat gevaar niet zo zwaar dat ze hier niet willen wonen. Bovendien bieden die bomen ook onderdak aan vogels met wie ze prima kunnen samenleven. Ook die slaan alarm wanneer er gevaar dreigt.’’

Natuurgebied Avelingen wordt druk bezocht door mensen, maar ook daarvan lijken de vogels zich niets aan te trekken. ,,Het aantal broedparen is met bijna de helft toegenomen ten opzichte van 2013. Er zijn bij de recentste telling 643 territoria in kaart gebracht. De vogels hebben ondanks de drukte relatieve rust. Bezoekers lopen als het ware om het gebied heen: de Avelingen kent geen struinpaden die dwars door een leefgebied lopen. Toch kan het toenemend aantal bezoekers een rol gaan spelen voor sommige vogels. Dat valt moeilijk in te schatten. Over het algemeen houden wandelaars zich aan de regels. Een enkeling wil nog wel eens zijn hond laten loslopen buiten het aangewezen gebied. Maar gelukkig komt het niet zo vaak voor.’’

Staatsbosbeheer doet er alles aan om de Avelingen zo te beheren dat iedereen zich erg lekker voelt. Niet alleen de vogels en mensen, maar ook andere bewoners zoals reeën, bevers en hazen. ,,Het is een prachtig gebied waar je je lekker kunt ontspannen’’, zegt Oevermans die inmiddels langs de Merwede staat. De Zwetplaat ligt in het zicht en een aalscholver heeft op een rotsblok aan de oever van het eilandje een plekje gevonden om te zonnen. ,, Er zijn momenten dat je vergeet dat de industrie pal om de hoek ligt. Kijk, vanaf hier zie je bedrijventerrein Avelingen-West en daar, een stuk verderop, begint het industriegebied van Hardinxveld-Giessendam. De vogels trekken zich er in elk geval niets van aan. Hoor maar,’’ zegt hij terwijl de ene soort de ander probeert te overstemmen. ,,Het zou mooi zijn als we dit allemaal kunnen behouden en over een paar jaar mogen constateren dat het met de broedvogels in de Avelingen nog beter gaat.’’