Lustrumlezing Herman Wijffels

‘Wat waar was kan niet meer’

Lustrumlezing Herman Wijffels tijdens lustrum Den Hâneker 13 september 2019

In zijn lezing ‘Verduurzaming van de samenleving’ boeide Herman Wijffels de toehoorders van het begin tot het einde. Met 77,5 jaar ervaring, een scherp actueel wereldbeeld en een gerichte blik op de toekomst van de samenleving en Den Hâneker bood Wijffels een duurzaamheidsspiegel aan zijn publiek. ‘We moeten onze economie transformeren naar een methode die beter past in de werkelijke aard van de werkelijkheid waarin we leven’, was één van zijn gevleugelde quotes.

Den Hâneker was tijd vooruit
Den Hâneker ging in tegen dat wat gangbaar was en leefde uit het statement ‘we zijn zelf verantwoordelijk voor dit gebied’. ‘Internationaal staat dat bekend als zorg voor de commons’; aldus Wijffels. In het kader van duurzaamheid moeten oplossingen hands-on en regionaal worden gevonden dus was Den Hâneker zijn tijd bij haar oprichting al ver vooruit.

In wat voor wereld leven we nu
‘Wat waar was in de afgelopen paar eeuwen dat blijkt nu niet langer te kunnen’, houdt Wijffels de zaal voor. Hij doelt hiermee op het kapitalistische systeem dat de basis is voor onze economie, maar daar zit een omkering aan te komen. Door onder andere de vergrijzing, is er zoveel geld gespaard dat het omzetten van natuurlijk kapitaal naar financieel kapitaal niet meer rendeert. En dat blijkt ook wel uit de zeer lage tot zelfs negatieve rente. Het geld dat gebruikt is om grondstoffen te delven heeft gezorgd voor een schaarste aan natuurlijk kapitaal. Wat nu moet gebeuren is het creëren van een nieuwe energiehuishouding, circulaire economie en een houdbaar landbouw- en voedselsysteem. We wroeten nog steeds in de aardkorst en halen daar onze energie uit. We putten die bronnen uit en verpesten de atmosfeer. We moeten ons volgens Wijffels meer richten op wind en zonne-energie en onszelf een andere mentale houding aanmeten om dit te organiseren. Het watersysteem zal zich onder invloed van verdroging meer moeten gaan richten op het vasthouden van water in de bodem en globalisering heeft zijn langste tijd gehad. Wijffels wijst op het effect dat niet iedereen in een globaliserende economie mee kan doen en afhaakt. ‘Mensen komen in opstand’. En in plaats van te mikken op veel en goedkoop voedsel produceren moeten we kijken naar de gezondheid van ons landbouwsysteem.

De wereld waarin we leven heeft te kampen met een specialisatie-erfenis uit de industriële revolutie. ‘Steeds vaker weten we van steeds meer, steeds minder’. ‘We missen de samenhang nu want het bleek veel te ingewikkeld in de opkomende wetenschap om de werkelijkheid in z’n geheel te begrijpen’.

Het paard ging weg
In het Zeeuws-Vlaamse IJzendijke stond de wieg van Herman Wijffels. Hij beschreef het ouderlijk bedrijf met voornamelijk akkerbouw, koeien, paarden, een boomgaard en weilanden. ‘Alles wat we aan de beesten voerden kwam van onze eigen boerderij, en wat we zelf aten ook’: herinnert hij zich. ‘Het was een kringloopbedrijf’. En de resterende nutriënten gingen na consumptie terug naar de akker. Maar de paarden vertrokken en alles wat schaduw gaf op de gewassen ging er ook uit. We specialiseerden ons en wisten zo ook van steeds meer steeds minder.

Uiteindelijk moeten we terug naar die kringlooplandbouw en moeten we onze economie transformeren naar een methode die past in de werkelijke aard van de werkelijkheid waarin we leven. En daarom moeten we onze maatschappij en onze economie inrichten op het zeer samenhangende systeem dat onze aarde is.

Ga voor kwaliteit van het gebied
Wijffels spoort de vereniging aan door te gaan met waar het mee bezig is. ‘Wees trots op het resultaat’. Door daar direct aan toe te voegen dat er nieuwe contexten ontstaan die vragen om actie. ‘Bemoei je met de stad want de landbouw heeft zich de laatste jaren los van de stedelijke omgeving ontwikkeld’. Mensen in de stad zijn zich steeds meer bewust van het effect van hun handelen en zijn bereid te betalen voor producten en diensten die hun levenskwaliteit verbeteren. Dat is echt aan het veranderen. Ook op het gebied van energievoorziening, waterretentie en recreatie ziet Wijffels grote kansen.

‘Mensen uit Gorinchem en Utrecht willen hun weekend ook een beetje plezierig kunnen doorbrengen’. Werk ook aan mogelijkheden o via het gemeenschappelijk landbouwbeleid het beheer van het land en de natuur te laten belonen. Sluit je aan bij het deltaplan biodiversiteit. Wijffels ziet dat er hoopvolle signalen uit het ministerie van Landbouw komen doordat recent de kringloopvisie is uitgebracht.

We zullen moeten bewegen naar een landbouw zoals bij ons vroeger thuis sloot Wijffels zijn betoog af. Jullie oprichters hadden een vooruitziende blik en dat heeft goed uitgewerkt. Maar trek het door, ontwikkel het verder. Ga voor integratie, inclusiviteit en kwaliteit van het gebied.

Leer van elkaar
Op de vraag tijdens het lustrumcongres of de halvering van de veestapel de oplossing is voor de huidige problemen was Wijffels helder. ‘Het is eigenlijk een stadse reactie die gespecialiseerd kijkt naar de oplossing’. ‘We moeten geïntegreerd kijken naar de uitstoot van stikstof o.a. uit fossiele energie. En ja, dan kom je bij het verkeer – de energieproductie en de landbouw uit. Door het ‘gat van Rotterdam’ is lokaal geteeld graan in het verleden verdrongen door goedkoper soja en hebben we veel intensieve veeteelt in Nederland. We moeten daar ingrijpen waar het het meest uit de hand gelopen is en niet zozeer in de grondgebonden melkveehouderij. In dat licht beantwoorde Wijffels ook vragen over de import van kalveren voor de kalvermesterij. En tot slot beantwoordde Wijffels de vraag of Wageningse kennis niet meer verbonden moest worden met het gebied hands-on. ‘Leer van elkaar. Want de nieuwe kennis wordt door boeren zelf gevormd’.

Jan Arie Korevaar