Moerasvogels keren terug in rietmoerassen van de Biesbosch

VAN NATURE | In 2015 begonnen de eerste werkzaamheden in de Biesbosch om verruigde polders naar kletsnatte rietmoerassen om te vormen. De resultaten zijn veelbelovend, want tal van moerasvogels keerden terug. Een terugblik met Rob van der Made, boswachter beheer bij Staatsbosbeheer.

Jacques van der Neut 04-01-19, 19:14

In een groot deel van de Biesbosch beheert Staatsbosbeheer niet actief. De natuurlijke processen mogen hier hun gang gaan. De meeste gebieden werden gewoonlijk gebruikt als griend, weiland, akkerbouw of commercieel rietland. De ‘natte’ delen, waar normaal gesproken riet tot ontwikkeling komt, krijgen echter steeds meer te maken met verruiging en verdroging. Als (broed)biotoop voor moerasvogels functioneerden zij bepaald niet optimaal. Aangezien deze gebieden omdijkt zijn, was het mogelijk om met relatief beperkte ingrepen de kwaliteit te verbeteren.

,,De aanleg van duikersystemen met een terugslagklep, in combinatie met schotbalken is de belangrijkste”, zegt Rob van der Made, terwijl hij een paar schotbalkjes in de sleuven van een stuw laat zakken. ,,De werking van de schotbalken kun je beschouwen als een waterkraan in een badkuip om er water in te laten en als een stop om het water erin vast te houden. In praktijk betekent dat we bij hoge rivierwaterstanden in de winter water in de polders laten stromen door de duikers en dat de terugslagklep aan de binnendijkse zijde vanzelf weer sluit als het rivierwater zakt. In de polders blijft het water dan ruim boven het maaiveld staan. Dit houden we dan het hele voorjaar vast. Pas in de zomer zakt het waterpeil beneden het maaiveld door verdamping en wegzijging.‘’

Controle over de waterstanden is uiteraard een belangrijk gegeven, maar er zijn toch meerdere ingrepen nodig? ,,We hebben tevens bomen, struiken en struwelen verwijderd. Om de waterhuishouding in de bewuste rietpolders te verbeteren, zijn er totaal verlande watergangen gebaggerd en nieuwe sloten gegraven. Verruigde rietkragen werden (in de winter) gemaaid en afgevoerd. In combinatie met de uitgevoerde vernatting is dat weer een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van waterriet. Maaien van rietland blijft een regelmatig terugkerende beheersmaatregel, maar wordt altijd gefaseerd uitgevoerd. Al het riet maaien we dus niet in een keer weg, zodoende blijft er ook in de winter voldoende schuilgelegenheid voor allerlei vogels en (kleine) zoogdieren.‘’

In de Noorderplaat, de Ruwen Hennip en de Vijf Ambachten zijn alle genoemde werkzaamheden al uitgevoerd. De onder handen genomen polders liggen in de Brabantse Biesbosch en beslaan een oppervlak van meer dan 100 hectare. ,,De resultaten zijn veelbelovend. Naast nieuwe broedgevallen van roerdomp en porseleinhoen voelen ook andere moerasvogels, zoals blauwborst, rietgors, cetti’s zanger en rietzanger zich er prima thuis.”

Een moerasvogel als de roerdomp is al die aandacht dubbel en dwars waard. Ooit was de mystieke roerdomp een bekende verschijning in grote delen van ons land. Illustratief voor zijn bekendheid zijn de streeknamen zoals roerdommel, domphoren, marbol en rommeldoes. Gewoonlijk verwijzen die namen naar het bijzondere geluid dat de vogel produceert of naar zijn belangrijkste leefgebied: rietland. Andere reigerachtigen zijn nogal opzichtig gekleed, maar de roerdomp is dat juist niet. Zijn verenkleed camoufleert perfect in het fletse, winterse riet. Het kleed kan enorm variëren. Sommige roerdompen hebben een lichte tint, andere zijn juist weer donkerder. De mannetjes zijn in het algemeen wat krachtiger getekend dan de vrouwtjes. Met de blauwe reiger vergeleken valt het op dat de roerdomp beschikt over een gedrongener lichaamsbouw, met kortere poten en een dito hals. Roerdompen hebben stevige, groene poten met zeer lange tenen. Daarmee kunnen zij gemakkelijk meerdere rietstengels omklemmen.”

Modderkruiper
Vorig jaar augustus is polder de Lange Plaat, als laatste van het rietproject, eveneens op de schop gegaan. ,,We hebben daar ook verlagingen aangebracht in het maaiveld langs de sloten. Die poelen fungeren straks als paai- en opgroeihabitats voor de grote modderkruiper.

Het project rietpolders is weliswaar achter de rug, maar in de nabije toekomst zullen vergelijkbare maatregelen ook in de Fortunapolder in de Aakvlaai plaatsvinden. Dit komt voort uit het project van Evides Waterbedrijf, waarbij men nu op de oever van de Bergse Maas een nieuw inlaatstation voor spaarbekken De Gijster bouwt.

Herstel natte leefgebieden
Onder ideale omstandigheden houdt moeras zijn specifieke waarde onder invloed van natuurlijke dynamiek. Natuurlijke schommelingen in het waterpeil, periodieke overstromingen en de werking van wind houden het moeras levend, gaan verlanding naar bos tegen en zorgen voor een blijvende afwisseling van dichte en open stukken, oud en jong riet. Er zijn weinig plaatsen meer in Nederland waar een dergelijke oerdynamiek de ruimte kan krijgen.

Overstromingen over grote oppervlaktes komen bijna niet meer voor, nieuwe geulen of plassen ontstaan niet meer. Meren zijn gescheiden van hun brongebieden en rivieren zijn bedijkt. Dit alles leidde tot een forse vermindering van het areaal en de kwaliteit van het moeras. Maar met uitgekiend beheer kunnen we wel degelijk die natuurlijke vitaliteit van moerassen weer op orde krijgen. In sommige gevallen is die dynamiek ook weer te herstellen. Voorbeelden daarvan zijn onder meer te vinden langs de grote rivieren, zoals in de Gelderse Poort en in de Biesbosch.

Bron: AD Rivierenland