Waarom het werk voor het Waterschap Rivierenland nooit klaar is

Water heeft zijn eigen wil. Dat weten ze bij Waterschap Rivierenland als geen ander. ,,Eigenlijk is ons werk nooit klaar. Zo gaan we de komende jaren het waterbeheersysteem in de Alblasserwaard aanpassen met het oog op de toekomst.’’

Het water bij de inlaat op Kinderdijk raast langs hem heen, op weg naar de polders van de Alblasserwaard. Hans Vastenhoud, peilbeheerder bij Waterschap Rivierenland, kijkt op een veilige afstand toe. ,,Het achterland van Kinderdijk kan in deze droge periode wel wat water gebruiken’’, zegt hij. Vastenhoud houdt het waterpeil in het gebied nauwlettend in het oog. ,,Het ene moment komt er teveel water deze kant op en het volgende moment te weinig. De dijken mogen niet te nat worden, maar ook weer niet te droog.’’

De peilbeheerder van het waterschap speelt als het ware een spel met het water. Hij heeft de touwtjes in handen, dankzij een ingenieus systeem van watergangen, waterkeringen en bemalingsystemen. Uiteindelijk komt al het water uit de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden via de Overwaard en de Nederwaard bij de gemalen in Kinderdijk uit. Nog wel, want het systeem dat in de loop van de eeuwen steeds verder werd ontwikkeld, lijkt zijn uiterste houdbaarheidsdatum te naderen.

,,Het systeem komt onder druk te staan: we krijgen steeds vaker te maken met hoosbuien waarbij in korte tijd heel veel water naar beneden komt. Om dat te verwerken, moeten we in de polders noodgemalen plaatsen. Om maar een voorbeeld te noemen’’, zegt Vastenhoud. Inmiddels is hij bij het Smitgemaal op Kinderdijk. Daar stroomt het water in alle rust voorbij. De felle regenbui die even daarvoor naar beneden kwam, zorgt niet voor problemen. Het hoosde ook maar een paar minuten.

Natte voeten
Het zijn de plensbuien die geruime tijd aanhouden en daardoor ervoor zorgen dat bewoners in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden natte voeten krijgen. Zeker niet alleen wanneer ze buiten lopen, want inmiddels is het de afgelopen jaren al een paar keer gebeurd dat het water woningen binnendrong. Ook het water in de rivieren wordt steeds hoger. Op basis van berekeningen vermoedt Waterschap Rivierenland over dertig jaar 15 procent meer water te moeten verwerken dan het op dit moment doet.

Daar komt nog eens bij dat de bodem in de Alblasserwaard, oorspronkelijk een moerassig veengebied, steeds verder daalt. En van alle kades in het gebied – met een gezamenlijke lengte van 237 kilometer – is bijna de helft dringend aan een opknapbeurt toe. Ze zijn niet hoog en stevig genoeg meer.

,,We moeten ons dan ook de vraag stellen of het huidige waterbeheersysteem nog wel het systeem is waarmee we verder willen’’, zegt Ellen Vonk, programmamanager bij Waterschap Rivierenland.

Zij houdt de vinger aan de pols bij A5H. Dat is het programma waarmee het waterschap het waterbeheersysteem van de Overwaard en de Nederwaard in de Alblasserwaard toekomstbestendig wil zien te maken. Dat bestaat niet uit één klinkklare oplossing, maar veel maatregelen die in de komende jaren genomen worden.

,,Een van de belangrijkste aanpassingen is dat de manier waarop we het water vanuit de Alblasserwaard afvoeren ingrijpend gaat veranderen. Vandaag de dag is Kinderdijk het enige afvoerpunt en dat gaat veranderen. We gaan bij Hardinxveld-Giessendam een nieuw gemaal bouwen. Dat komt ergens ter hoogte van het Kolffgemaal te staan. De precieze plek moeten we nog bepalen. Maar hierdoor krijgt de Alblasserwaard een extra aan- en afvoerpunt.’’

Het Kolffgemaal speelt geen rol in het waterbeheersysteem van de Alblasserwaard. Het gemaal aan het Kanaal van Steenenhoek, dat aan het begin van de 19de eeuw werd gegraven, is specifiek gebouwd om de rivier de Linge te bemalen. Het werd gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog en verving het stoomgemaal uit 1863 dat een stukje verderop ligt. Dat is inmiddels een woonhuis. Vorig jaar zomer speelde het Kolffgemaal een sleutelrol in de aanpak van de droogte in de Betuwe. In plaats van het gebied te bemalen, pompten de machines water van de Merwede de Linge in. Uit die laatste rivier haalden de fruittelers in de Betuwe het broodnodige water voor hun bomen.

,,Het uitwerken van de plannen voor de bouw van het nieuwe gemaal bij Hardinxveld-Giessendam en de andere maatregelen is nu vooral nog tekentafelwerk’’, zegt Vonk. ,,Er zijn dagelijks zo’n twintig mensen bezig met A5H. Dat zullen er in de toekomst nog meer worden. Al zijn we inmiddels buiten ook aan de slag gegaan met twee klussen die niet langer konden wachten. Het gaat om de kadeversterking aan de Molenkade bij Groot-Ammers en zo’n vijfhonderd meter kade langs de Giessen bij Noordeloos. In beide gevallen waren deze niet stevig én hoog genoeg meer. Beide projecten zijn zo goed als klaar.’’

Veiligheidsnormen
Het zullen waarschijnlijk niet de enige kades zijn die worden aangepakt. Want er zijn meer regionale keringen die niet meer aan de veiligheidsnormen voldoen. Al betekent dit zeker niet dat deze zo maar zullen doorbreken bij hoogwater. Het waterschap begint met de versterking van ruim veertig kilometer zogeheten groene dijk – kades langs boezemwateren in de Alblasserwaard. Zoals het Achterwaterschap, de Smoutjesvliet en de Peursumsevliet.

,,Voor die kadeversterking loopt een apart onderzoeksprogramma. De aanpassing in het waterbeheersysteem vraagt misschien om andere ingrepen dan wanneer de situatie bij het oude zou blijven. Daarna gaan we verder met de versterking van de bebouwde trajecten langs de Giessen en de Alblas.’’

Bewoners in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden zijn zich heel bewust van de noodzaak van waterbeheer in hun regio, stellen zowel Vonk als Vastenhoud. ,,Water speelt een belangrijke rol in de regio. Vaak genieten we er met zijn allen van. Maar sommigen van ons krijgen het water letterlijk binnen wanneer in de toekomst het peil in de polders te hoog zou worden’’, weet Vastenhoud.

Vonk vult aan: ,,Er is veel begrip voor wat we als waterschap moeten doen. Het besef dat er iets moet gebeuren om voorbereid te zijn op de toekomst, is groot. Natuurlijk gaan we proberen overlast te vermijden als we aan het werk gaan. Maar de ingrepen die we moeten doen, gaan lokaal heel wat betekenen.’’

Dat er interesse is in de toekomstplannen blijkt ook uit de informatiebijeenkomsten die het waterschap houdt over het programma A5H. Een bijeenkomst enkele weken geleden in De Til in Giessenburg trok zo’n tweehonderd belangstellenden. Het merendeel van hen werd persoonlijk uitgenodigd door Waterschap Rivierenland. Maar er kwamen ook mensen op die bijeenkomst af die erover hadden gelezen.

,,Onder meer in de speciale nieuwsbrief die we voor het programma A5H hebben om belangstellenden op de hoogte houden’’, zegt Vonk. ,,Een opkomst van zo’n tweehonderd belangstellenden is behoorlijk groot. Die aantallen zien we niet zo heel vaak.’’

De bouw van het nieuwe gemaal bij Hardinxveld-Giessendam was een van de onderwerpen op de agenda. ,,In de loop van volgend jaar moet meer duidelijk zijn over de exacte locatie. De planning is dat het nieuwe gemaal in 2026 operationeel wordt. We werken momenteel enkele voorkeursalternatieven uit voor dit gemaal. Daarbij werken we samen met de gemeente Hardinxveld-Giessendam, maar ook bijvoorbeeld met Rijkswaterstaat en ProRail’’, vertelt Vonk.

Snelweg A15
Die laatste komt om de hoek kijken omdat tussen rivier de Giessen en het nieuwe gemaal een boezemkanaal moet worden gegraven voor de berging van het water uit het achterland. De nieuwe watergang kruist zowel snelweg A15 als de MerwedeLingelijn. ,,Rijkswaterstaat gaat zelf op de A15 aan het werk in verband met de verbreding van deze snelweg. Het is mooi als we werk met werk kunnen maken, maar in ons geval is het niet noodzakelijk’’, zegt Vonk.

Er zijn meer voorbeelden te noemen van ingrepen die het gebied wacht, legt programmamanager Vonk uit. Zo is bijvoorbeeld de kering die langs de Graafstroom ligt te laag. ,,We gaan in dat riviertje een afsluiting plaatsen. Die moet voorkomen dat bij hoogwater het peil in de Graafstroom verder kan stijgen.’’

Het poldergemaal bij Laag Blokland wordt in de toekomst verplaatst. ,,De afwatering vanuit dat gemaal gaat straks de andere kant op. Dat is dus ook het gevolg van de aanpassingen in het waterbeheersysteem van de Overwaard en de Nederwaard. We moeten dus steeds weer goed nadenken over de vraag welke gevolgen aanpassingen met zich meebrengen. Bij elke stap die je zet, moet je die vraag stellen.’’

En niet alleen de veiligheid van de bewoners speelt daarbij een rol. De aanpassingen in het waterbeheersysteem hebben ook gevolgen voor het Werelderfgoed Kinderdijk. Het peil in de Lage Boezem bij de molens wordt in de toekomst een stukje lager. ,,Dat zou kunnen betekenen dat de molens langs die boezem minder water kunnen malen. Maar natuurlijk beperken we dat tot het minimum, zodat iedereen kan blijven zien hoe het systeem met de molens in de praktijk werkt.’’

Floris V begon waterbeheer
Graaf Floris V van Holland (1254-1296) is de man die zich als eerste serieus bezighield met waterbeheer. Waterschappen Alblasserwaard, Overwaard en Nederwaard zijn onder zijn bewind ontstaan. Bewoners droegen financieel bij aan het drooghouden van het land. Maar ook met arbeidskracht. In de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden werd een fijnmazig stelsel watergangen aangelegd. Die voerde het water uit polders af naar Kinderdijk, het laagste punt in het bied. Via sluizen werd het water op de Lek geloosd. Aan het eind van de 15de eeuw werden de eerste molens gebouwd om bij de afvoer te helpen. De huidige molens van Kinderdijk zijn bijna allemaal in de periode 1738-1740 gebouwd.

Bron: AD Rivierenland/Beeld: Cor de Kock