Provincie wil met Actieplan Boerenlandvogels afname weidevogels stoppen

ALBLASSERWAARD • Grutto’s, kieviten, scholeksters… Prachtige weidevogels. Helaas laat hun broedsucces te wensen over. Reden voor de provincie Zuid-Holland om samen met boeren, natuurorganisaties en vrijwilligers actie te ondernemen. Om te laten zien dat de aanpak begint te werken, organiseerde de provincie op 26 april een persexcursie door de Alblasserwaard.

De uitgestoken kop van de grutto steekt roestig af tegen het wuivende gras. Tegenwoordig heb je geluk als je er een te zien krijgt. Sinds 1990 nam het aantal grutto’s in Zuid-Holland met zo’n 40 procent af.

In het algemeen verliezen weidevogels terrein. Hun leefgebied, met vochtig open en gevarieerd grasland, is grotendeels verdwenen. De intensivering van de landbouw speelt de weidevogels parten. Oprukkende steden, wegen, spoorlijnen, fiets- en wandelpaden maken dat de vogels zich steeds minder thuis voelen.

Ganzen
Paradoxaal genoeg zorgt het succes van het natuurbeleid voor extra problemen. De buizerd en havik zijn dol op kuikens. Hetzelfde geldt voor andere ‘predatoren’, zoals de vos, ooievaar, reiger en kraai. De eieren van weidevogels staan eveneens op het menu. Bovendien worden de grote aantallen ganzen verdacht van het verdrijven van weidevogels, al is het onomstotelijke wetenschappelijke bewijs daarvoor nog niet geleverd. Eén ding is duidelijk: het natuurlijk evenwicht is zoek.

Bescherming
De provincie Zuid-Holland heeft de afgelopen vier jaar 17 miljoen euro extra uitgetrokken om het probleem aan te pakken. Het beleid richt zich met name op de beste plekken, de kerngebieden. Zo heeft de provincie 200 hectare eigen grond vrijgemaakt om extra bescherming te bieden aan weidevogels.

Metingen wijzen volgens de provincie uit dat de achteruitgang van de weidevogels nog niet tot staan gebracht is: ‘Hoewel de verwachting gerechtvaardigd is dat met een continuering van het ingezette beleid een stabilisering binnen enkele jaren kan worden bereikt.’

Toename
Het doel voor de grutto is een toename van 5.250 nu naar 5.500 in Zuid-Holland in 2027. Om dat voor elkaar te krijgen is de hoop gevestigd op het Actieplan Boerenlandvogels Zuid-Holland 2019-2027.

Het actieplan richt zich op maatregelen in het grasland zelf, maar ook op het onderwijs. Natuurinclusief boeren is nog niet ‘mainstream’. Het landbouwonderwijs richt zich nog steeds op optimalisatie: egaliseren, Engels raaigras, bemesten, vezels aan de koeien toedienen in de vorm van ingekocht ruwvoer. Weidevogels hebben bij een dergelijke bedrijfsvoering geen prioriteit.

Kraamkamer
De Nederlandse delta is een kraamkamer van vogelsoorten die onder druk staan. ‘De EU eist met haar Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn dat wij beschermende maatregelen treffen om soorten in stand te houden. Om hieraan te voldoen heeft ons land per 1 januari 2016 het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer ingevoerd.’

Het stelsel richt zich vooral op weidevogels. Gebiedscollectieven in gebieden die geschikt voor weidevogels zijn, ontvangen subsidie. Op voorwaarde dat men speciale beheermaatregelen neemt voor het ‘weidevogelkerngebieden’: landerijen met een hoog waterpeil, greppels, plasdras, zachte oevers, nestbescherming, laat maaien en geen mest gebruiken – of hooguit ruige mest. Minimaal bemesten zorgt ervoor dat er een afwisselende vegetatie ontstaat.

Vergoeding
Als de weidevogels terugkeren van de trek moeten de percelen drassig zijn. ‘Sinds 2016 zijn er meer dan 100 plasdrasgebieden op boerenland aangelegd. Zonnepompen zorgen ervoor dat het land van 15 februari tot 15 juni onder water staat. De boer krijgt een vergoeding voor inkomstenderving van gemiddeld € 2.000 per hectare.’

De afspraak is dat er in de periode tot 2027 nog eens honderd van die vochtige gebieden bij komen. Daarnaast maakt de provincie plasdras op eigen weilanden. ‘Percelen met kruidenrijk gras, met een lage mestgift. In natuurreservaten gaan de maatregelen verder, daar verhoogt het waterschap het waterpeil.’

Alblasserwaard Grand Cru-kaas
Steeds meer boeren gaan volgens de provincie over tot agrarisch natuurbeheer. ‘Met trots produceert men in de Alblasserwaard Grand Cru-kaas. Het kruidenrijke grasland daar daarvoor nodig is, komt ten goede aan de weidevogels.’

De provincie constateert dat boeren het beschermen van grutto, kievit en scholekster in toenemende mate als een maatschappelijke taak zien. ‘Ze krijgen er geld voor, maar vinden het vaak ook gewoon leuk. Er wordt druk geëxperimenteerd met ‘peilgestuurde drainage’. Daarmee kan in natte periode het peil iets naar beneden worden gebracht en in droge perioden juist omhoog.’

‘De belangrijkste overweging om op deze manier aan peilbeheer te doen, is dat de bodemdaling en de oxidatie van het veen op deze manier wordt vertraagd. Oxidatie van veen brengt CO2 in de atmosfeer, terwijl in Parijs is afgesproken om de uitstoot drastisch te beperken.’

Predatoren
Natuurreservaten en agrarisch natuurbeheer zijn wat betreft de provinciale overheid slechts een deel van de oplossing. ‘Ongeveer twintig procent van de eieren wordt opgegeten voordat ze uitkomen. Als het een kuiken wel lukt om uit het ei te kruipen, dan wordt het in veel gevallen alsnog opgepeuzeld.’

‘Uit onderzoek blijkt dat de predatoren beschermende maatregelen voor weidevogels herkennen. Een stukje ongemaaid weiland is als het ware een buffet. Wat valt daartegen te doen? Predatoren bejagen? Het bestrijden van de ene soort leidt tot bevoordelen van de andere soort. Het is zoeken naar balans. Als je de vos wilt aanpakken, dan moet je ze ook allemaal afschieten – en die stap durft niemand te bepleiten.’

Als mogelijke tussenoplossing noemt de provincie het plaatsen van schrikdraad rond concentraties van nesten. ‘Al biedt dat geen bescherming tegen roofvogels en het is ondoenlijk om alle weidevogelskerngebieden te omheinen.’

Weidevogelmelk
Als de helft van de supermarktklanten bereid is om 1,50 euro te betalen voor de zuivelproducten afkomstig uit natuurinclusieve landbouw, zou het probleem van de weidevogels opgelost zijn, becijfert de provincie. ‘Steeds meer mensen beginnen dat te beseffen. Zuivelfabrikanten boren deze nieuwe markt aan. Kruidenrijk grasland levert betere producten op, die een hogere prijs rechtvaardigen.’

De fabrikanten hanteren duurzaamheidscriteria op basis waarvan zij boeren meer betalen voor hun melk. ‘Het blijkt dat boeren gevoeliger zijn voor dit soort prijsprikkels dan voor subsidie. De opkomst van ‘weidevogelmelk’ is een hoopvolle ontwikkeling. Op dezelfde manier valt te verwachten dat het onlangs ingevoerde Beter Leven-keurmerk voor zuivelproducten positief uitpakt voor natuur en landschap. Consumenten krijgen de keuze om meer te betalen voor meldproducten die op een verantwoorde manier worden geproduceerd en boeren krijgen een beter vergoeding voor hun noeste arbeid.’

Droom
“Mijn droom is het behouden van veeteeltgebied vol met weidevogels, maar niet meer in stand houden met subsidies”, zegt Erik Buijserd van de provincie Zuid-Holland. “Via het grootschalig vermarkten van de weidevogelvriendelijke melk, of bijvoorbeeld de verkoop van kaas aan toeristen in Kinderdijk, zouden veehouders extra beloond moeten worden voor hun inspanningen de graslanden aantrekkelijk te houden voor weidevogels.” Volgens Buijserd leveren Frankrijk en Italië mooie voorbeelden. “Bijzondere kazen uit die landen zijn wereldwijd bekend.”

Tekst: Marcel van den Eng en Dirk-Jan de Vink

Bron: het Kontakt