Nederland op weg naar omslag naar kringlooplandbouw

Een omslag naar kringlooplandbouw is noodzakelijk, stelde minister Schouten van LNV in september in haar landbouwvisie. Twee praktijkvoorbeelden op de Atlas Natuurlijk Kapitaal zijn al op weg met kringlooplandbouw: Remeker kaas en Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers.

Hoewel de Nederlandse land- en tuinbouw en visserij wereldwijd toonaangevend is, staat Nederland voor een aantal grote maatschappelijke uitdagingen. Zo dreigt onze bodem, de belangrijkste hulpbron voor de boer, uitgeput te raken. Daarnaast kampt Nederland met een verlies aan biodiversiteit en dan is er nog het Klimaatakkoord waar Nederland zich aan heeft gecommitteerd. Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit stelt in haar Visie Landbouw, Natuur en Voedsel: Waardevol en Verbonden dat een omslag naar kringbouwlandbouw noodzakelijk is. “De manier waarop we nu ons voedsel produceren, raakt steeds verder uit balans,” stelt Schouten. “Het gaat verder dan wat de aarde kan geven en is niet houdbaar.” Het huidige landbouwsysteem is gebaseerd op het voortdurend verlagen van de kostprijs van producten en veel produceren. In 2030 wil de minister de omslag hebben gemaakt naar een voortdurende verlaging van het gebruik van grondstoffen door een efficiëntere benutting van grondstoffen en moet elke boer in een kringloop werken.

Omslag kringbouwlandschap al in gang
Kringlooplandbouw draait op het principe dat er geen afvalstromen meer zijn. Alle producten die het landbouwbedrijf verlaten, worden gebruikt als eindproduct of als grondstof voor een van de andere schakels in de kringloop. Daarnaast komt er zo min mogelijk afval vrij en is de uitstoot van schadelijke stoffen zo klein mogelijk. De omslag naar kringlooplandbouw is volgens Schouten al in gang gezet. Zo heeft de melkveehouderij zelf de voorkeur uitgesproken voor grondgebonden agrarische bedrijven en wordt er samengewerkt om de biodiversiteit te behouden. Op de Atlas Natuurlijk Kapitaal staan twee voorbeelden van kringlooplandbouw die al goed op weg zijn: de praktijkvoorbeelden Remeker kaas en Vruchtbare Kringloop.

Jerseykoeien in stal
Jerseykoeien in stal (Bron: Atlas Natuurlijk Kapitaal)
Het biologisch veehouderijbedrijf en kaasmakerij De Groote Voort in Lunteren is een mooi voorbeeld van het kringloopwerken dat minister Schouten voor ogen heeft. Het gaat bij De Groote Voort niet om het verlagen van de kostprijs of een maximale productie, maar om het efficiënt gebruik maken van grondstoffen en om op natuurlijke wijze tot een hoogstaand product komen. Zo koos De Groote Voort voor de kleine Jerseykoeien die minder melk geven dan de zwartbonte Holsteinkoeien. Het hoge gehalte aan vet en eiwit maakt de melk van de Jerseykoeien erg geschikt om kaas mee te maken. Is er normaal 9,5 liter melk nodig voor 1 liter kaas, op de Groote Voort is dat slechts 6,5 liter. De koeien geven 5.000 liter melk per jaar. Dat is niet veel, met bijvoorbeeld 60% krachtvoer zou dit al gauw het dubbele zijn. De kostprijs van de melk is veel hoger dan gemiddeld in de biologische veehouderij, door onder andere het bijvoeren met kruiden. Die hogere kostprijs van de melk wordt goedgemaakt met de opbrengst van de kaas. Het bedrijf heeft in de afgelopen decennia met dezelfde omvang de omzet weten te verdrievoudigen.

De bodem vormt de basis voor Remeker kaas en deze wordt gekoesterd bij de Groote Voort. Zo streeft De Groote Voort naar een rijk bodemleven als natuurlijke basis voor bodemvruchtbaarheid. De klaver in de wei bindt op een natuurlijke manier stikstof uit de lucht en zorgt ervoor dat het gras goed groeit en kunstmest overbodig is. De kruiden in de wei zorgen voor een goede mineralenvoorziening voor de koeien én voor de rijke smaak van de Remeker kaas. Bemesting vindt vooral op natuurlijke wijze plaats, gezien de koeien het hele jaar door vrij door de wei lopen, aangevuld met gefermenteerde potstalmest uit eigen stal. Antibiotica worden niet gebruikt, waardoor het bacterieleven in de bodem meer kans krijgt. Dit draagt bij aan een levende bodem en een natuurlijke bodemvruchtbaarheid.

Remeker kaas
Remeker kaas (Bron: Atlas Natuurlijk Kapitaal)
Op hun website schrijft De Groote Voort dat hun natuurlijke manier van werken niet alleen een manier van doen is, maar vooral van laten. De Groote Voort bewijst dat het ook zonder kunstmest, bestrijdingsmiddelen, antibiotica en synthetische vitamines kan. Zoals eigenaar Van der Voort in een interview met Foodlog stelde: “De manier waarop wij werken, spreekt veel mensen aan. Toch is het vooral de smaak waar mensen voor betalen. Hoe wij produceren, zien wij terug in de kaas en dat betaalt zich dubbel en dwars uit.”

Dansen met gehoornde dames
Filmmaker Onno Gerritse maakte de film Dansen met gehoornde dames over de werkwijze van De Groote Voort: observeren van en samenwerken met de natuur. Maar vooral een verhaal over vinden dat het anders moet en er net zolang in blijven geloven tot het anders is.

Vruchtbare kringloop in de Achterhoek en Liemers
Een groepje melkveehouders startte vier jaar geleden het project Vruchtbare Kringloop in de Achterhoek en Liemers om samen te kijken hoe zo efficiënt mogelijk kon worden omgegaan met mest, zodat de bodemkwaliteit goed is en de gewassen groeien. Inmiddels doen ruim 285 melkveehouders mee aan het verbeteren van de vruchtbaarheid van hun bodem en zijn ook waterbedrijf Vitens, LTO Noord, Waterschap Rijn en IJssel, Friesland Campina en de Rabobank aangesloten. Vruchtbare Kringloop loopt inmiddels ook in andere regio’s: Gelderland, Overijssel, Noord-Holland en Noord-Nederland.

Kringloopwijzer
Kringloopwijzer (Bron: Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers )
Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers wil melkveehouders inspireren en faciliteren om efficiënter met de mineralen in hun bedrijf om te gaan. Zo vullen alle aangesloten melkveehouders en bedrijfsadviseurs de KringloopWijzer in. Deze brengt de bedrijfsspecifieke mineralenkringlopen (onder andere fosfaat, ammoniak en broeikasgassen) in beeld op het melkveebedrijf. Met de uitkomsten kan beter worden gestuurd op de benutting van mineralen. Maar ook delen de boeren ervaringen en kennis in 25 studiegroepen en komen vier kennisgroepen bijeen rondom specifieke onderwerpen als Carbon Footprint, precisielandbouw, water en bodem. De opgedane kennis wordt weer in het eigen bedrijf toegepast. Ook mestverwerkers, loonwerkers varkenshouders en akkerbouwers zijn betrokken.

Vier jaar Vruchtbare Kringloop Achterhoek bleek heel vruchtbaar. Zo zijn de gewasopbrengsten gestegen bij een lagere bemesting (oftewel betere benutting van stikstof en fosfaat), voldoet ruim de helft van de deelnemers aan de uitspoelingsnorm voor het stikstofbodemoverschot en zit de rest van de deelnemende bedrijven nog maar een klein beetje boven de norm. De genomen maatregelen om het mineralenoverschot te verlagen, verminderden tegelijkertijd de broeikasgasuitstoot. Zo gaan economie, grondwaterkwaliteit en klimaat hand in hand. Werken aan de toekomst door samen en zelf het verschil te maken, dat is winst voor het milieu en de veehouder, bewijst Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers.

Hele keten moet betrokken zijn
Een omslag van een systeem van het zoveel mogelijk produceren tegen een zo laag mogelijke prijs naar een systeem waar het draait om met zo min mogelijk grondstoffen voedsel te produceren, kan niet zonder een eerlijke prijs volgens minister Schouten. Dat kan volgens haar alleen slagen als de hele keten hierbij betrokken is. “De boer wil beloond worden voor duurzame, veilige en hoogwaardige producten. Alleen dan krijgt hij de gelegenheid om te investeren. Daarom slaat de visie ook op de banken, de voedingsindustrie, de supermarkten en op de consument.” Werk aan de winkel dus, niet alleen voor de boeren, maar voor ons allemaal.

Kaartmateriaal
Op de Atlas Natuurlijk Kapitaal staan interessante kaarten die gebruikt kunnen worden als handvaten om met kringlooplandbouw aan de slag te gaan. Bekijk de kaarten bij de praktijkvoorbeelden Remeker kaas en Vruchtbare Kringloop.

Tekst: Jeannine Brand en Liesbet Dirven, Atlas Natuurlijk Kapitaal
Foto’s: Atlas Natuurlijk Kapitaal