Artikel Kontakt: Miljoenen van Rijk voor transitie landbouw in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

REGIO • De agrarische sector in de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (AV) staat voor een grote opgave. Boeren in de regio moeten de CO2-uitstoot beperken door oxidatie van veengrond te verminderen. Het Rijk stelt een bedrag van 22 miljoen euro beschikbaar aan de Provincie Zuid-Holland, voor maatregelen op korte termijn. 

Het bedrag van 22 miljoen euro valt onder de ‘impulsgelden; ze moeten bijdragen aan een vitale en volhoudbare landbouw. De gemeente Molenlanden voert op verzoek van de provincie Zuid-Holland de regie over het maken van een gebiedsplan hiervoor.

Eerste stap
Een belangrijke rol speelt Roelof Westerhof. Hij is adviseur duurzaam landgebruik en werkt sinds januari 2021 in opdracht van de provincie en de gemeente Molenlanden. Hij zegt: “Een deel van de 22 miljoen is voor boeren in de regio, om hen ruimte te bieden om te veranderen. Het is een goede eerste stap, een signaal van het Rijk waaruit spreekt: we snappen dat jullie dit niet alleen kunnen.”

Verkeerd beeld
Samen met agrariërs wil Westerhof ontdekken hoe zij de oxidatie van veen op hun land kunnen beperken. Voordat hij daarover meer vertelt, wil Westerhof eerst iets kwijt. Hij vindt dat vaak ten onrechte het beeld wordt geschetst dat boeren weinig doen om opwarming van de aarde tegen te gaan. “Boeren doen al heel veel. Ze leggen zonnepanelen op de stallen, houden stukken land nat voor weidevogels en doen mee aan het programma Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer.”

Grondwaterstand
Dat neemt niet weg dat er meer nodig is. Westerhof legt uit: “Veen breekt af als er zuurstof bij komt. Dat kun je remmen door de grondwaterstand hoog te houden.” Om een optimale aanpak te vinden die zowel voor de bedrijfsvoering als voor het veen gunstig is, zijn er in de regio vijf plekken waar boeren experimenteren met drains.

Westerhof: “Dat werkt. Maar het is niet: one size fits all. Maatregelen moeten op een perceel passen, maar ook binnen een peilvak, de polder, bij het bedrijf en bij de boer. Je kunt met infiltratiedrains de grondwaterstand in de zomer hoog houden, waardoor het veen nat blijft en minder snel afbreekt. Daarmee rem je bodemdaling. Je hebt dan ook minder last van droge periodes. In het voorjaar kun je ervoor kiezen om water af te voeren, zodat je gras eerder gaat groeien en je eerder het land op kunt. Je kunt er ook voor kiezen om het land in het voorjaar juist nat te houden en aan agrarisch natuurbeheer te doen.”

Vernattingsmaatregelen
“Uiteindelijk willen we vóór 2025 vernattingsmaatregelen nemen op 500 hectare agrarische grond. (Ruim 23.000 hectare wordt in de AV agrarisch gebruikt, red.) Uitrollen moet voorzichtig en gestructureerd gebeuren, begeleid met onderzoek van het waterschap, de provincie en landbouwkundigen. We werken ook samen met andere initiatieven in het gebied. Met boeren bekijken we wat het best past op hun bedrijf. Samen met hen willen we nagaan wat zij nodig hebben om de komende tijd een stap te zetten die bijdraagt aan duurzaam grondgebruik, een stap die voor de boer zelf logisch is. In eerste instantie ligt de focus op waterinfiltratie via drukdrains.”

Klimaatakkoord
De maatregelen vloeien voort uit het VN-klimaatakkoord van Parijs uit 2016. Nederland wil de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 55 procent verminderd hebben. De landbouwsector moet vóór 2030 een afname van 3,5 Mton broeikasgasemissies realiseren, bovenop bestaand beleid. Dat moet dus wel in overleg met de boeren zelf. “Het jaar 2030 nadert snel, we moeten de aanpak uitrollen”, aldus Westerhof. “ Andere aandachtspunten zullen zijn: hoe kunnen we omgaan met stikstof, de biodiversiteit bevorderen en kansen bieden voor recreatie.”

Westerhof werkt bij een bureau voor organisatie en beleidsontwikkeling in Utrecht, ORG-ID. Toen hij door de provincie werd benaderd voor de klus in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, vroeg hij Marieke Kok van het Bleskensgraafse KnowWhy (een bureau voor projectcoördinatie en advies bij het maken van strategische keuzes) om hem te helpen. “Zij kent het gebied al goed.”

Eigen besluit
Kok en Westerhof merken dat boeren niet altijd staan te trappelen om het gesprek aan te gaan over wéér een nieuwe maatregel voor hun bedrijf. “Het gemak waarmee anderen over hun bedrijfsvoering praten, dat stoort hen”, zegt Kok. “Van buitenaf wordt soms te snel gedaan alsof er een oplossing is, maar de bodem in ons gebied is niet overal hetzelfde. Daarom doet een aantal boeren nu mee aan een pilot. Dat is iets van henzelf, geen besluit dat vóór hen is genomen.”

Trots
Naast goed overleg met boeren vinden Westerhof en Kok nog iets anders belangrijk. Westerhof: “Ik sprak een boer die zei: ‘Ik zou op een verjaardag met trots willen vertellen dat ik boer ben.’ We hebben na de oorlog met zijn allen gekozen voor maximale productie in de landbouw. Nu wordt er gedaan alsof dit een idee van de boeren alleen was. Inmiddels zijn de grondprijzen gestegen en de schulden bij boeren toegenomen. Boeren hebben daardoor vaak weinig ruimte om te veranderen.”

Kok: “Het is voor boeren frustrerend dat hun inspanningen ondergewaardeerd worden. Erkenning is nodig. En regie over hun eigen toekomst.”

Grond behouden voor agrarische sector, door slim combineren functies

Het dichtbevolkte Nederland staat voor een lastige opgave. De natuur staat onder druk, boeren snakken naar duidelijkheid, woningen zijn schaars, klimaatopwarming laat zich gelden. Volgens een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving uit 2018 moet de sector 9 procent landbouwgrond inleveren, een vermindering van zo’n 180.000 hectare.

Roelof Westerhof, adviseur duurzaam landgebruik: “We weten nog niet wat dit voor de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden gaat betekenen. Er liggen zeker mogelijkheden om functies te combineren als je de creativiteit van de ondernemers stimuleert. Zo geven veel boeren met agrarisch natuurbeheer vogels, insecten en kruiden een plek op hun bedrijf. Ook zijn er boeren die ‘recreatie’ of ‘zorg’ als onderdeel van hun bedrijf introduceren. Het is onze ambitie om zoveel mogelijk grond voor de sector te behouden door functies slim te combineren.” Kok: “Uitgangspunt hierbij is dat de landbouw een positieve bijdrage levert aan natuur, milieu, klimaat, voedselzekerheid en sociale omstandigheden èn ook dat de maatschappij de boeren hiervoor erkent, waardeert en betaalt.”

RegiegroepKok en Westerhof werken samen in een regiegroep waarvan ook deel uitmaken: Den Hâneker, LTO, AJK, het Agrarisch Collectief, Waterschap Rivierenland, de Rabobank, De Graafstroom, Gebiedsplatform Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, BlauwZaam en Oasen. Wethouder Teunis Jacob Slob (Molenlanden) is voorzitter.

Bron: het Kontakt/Beeld: Peter Paul Klapwijk