Artikel Boerderij: ‘Over boerinnen wordt traditioneel gedacht’

Annejet Brandsma maakte een documentaire over de sociale positie van boerinnen. ‘Ze zijn heel erg onzichtbaar.’

Ze is een kind van het platteland maar haar ouders hadden zelf geen boerderij. In de omgeving waren echter boerenbedrijven genoeg, daardoor was documentairemaker Annejet Brandsma bekend met de landbouw. Voor haar afstudeerproject maakte ze een serie korte films over Naoberschap in Overijssel. Uit dat project ontstond een nieuw idee: een documentaire over de sociale positie van vrouwen op boerenbedrijven. “Toen ik via social media een oproep plaatste of er vrouwen waren die hun verhaal wilden doen, kwamen daar heel veel reacties op, ook heel emotionele. Toen wist ik: dit is echt iets.”

Even terug naar het begin. Waar kwam het idee vandaan om de sociale positie van boerinnen te onderzoeken?
“Ik ben opgegroeid op het platteland maar inmiddels woon ik in de Randstad. Daar merk ik dat er heel weinig kennis is over de landbouw en het boerenleven en binnen die geringe kennis zijn boerinnen helemáál uit beeld. Dat zette me aan het denken. Ik dacht: waar zijn ze eigenlijk? En hoe is het gekomen dat ze zo onzichtbaar zijn?”

En?
“Wat me tijdens het maken van de documentaire opviel, was dat er in de landbouw ontzettend veel traditionele denkbeelden zijn over vrouwen. Ik heb oudere vrouwen gesproken die zeiden dat het, toen zij jong waren, helemaal niet aan de orde was dat zij als meisje het bedrijf zouden overnemen. Ze dachten er niet eens over na, terwijl ze achteraf zeggen dat ze het best wel gewild hadden. Maar ook nu nog is het voor jonge vrouwen niet vanzelfsprekend dat zij ook een opvolger kunnen zijn, bijvoorbeeld doordat hun vader het niet wil. De landbouw blijkt nog veel last te hebben van achterhaalde beeldvorming.”

Wat is die beeldvorming dan?
“Dat je als vrouw een zorgtaak hebt. Je zorgt voor het huishouden, de kinderen en in het verlengde daarvan voor de kalfjes. Als je al landwerk doet, is dat fijn motorisch werk, bijvoorbeeld plukken. Dit is de vooroorlogse taakverdeling op de boerderij die nog restanten lijkt te hebben binnen de huidige rolpatronen. Ik sprak twee vrouwen die elk een eigen bedrijf hebben. Ze worden vaak op lezingen gevraagd om hun verhaal te doen en ze krijgen dan altijd de vraag: doe je het bedrijf samen met je man? Altijd is er die onbewuste aanname dat een vrouw alleen geen boerderij kan runnen.”

Veel vrouwen komen anno nu van buiten de landbouw, zij brengen toch wel andere denkbeelden mee?
“Jawel, maar het blijft moeilijk om daar iets mee te doen. Vrouwen zijn vooral de stille kracht op het bedrijf. In de documentaire zegt een vrouw: mijn man is de vierde generatie op dit bedrijf, ik ben er maar bij gekomen, wie ben ik dan om er iets over te zeggen? Veel vrouwen voelen dat zo, ze zijn erbij gekomen en hebben daarom niets te zeggen.”

Heb je ontdekt waar hem dat in zit?
“We zijn in Nederland vrij laat geweest met emancipatie. Tot 1956 waren vrouwen voor de wet handelingsonbekwaam en mochten ze zelf geen geld hebben. Dat heeft gevolgen gehad voor de bedrijfsopvolging, dat weet ik zeker. Omdat het zo lang geduurd heeft, zitten traditionele rolpatronen en de veronderstelling dat een vrouw geen bedrijf kan runnen, heel diep verankerd in het denken, zowel binnen als buiten de landbouw. En daarom is de rol van vrouwen zo onzichtbaar gebleven. Ik sprak iemand met een bedrijf die op de school van haar kinderen gevraagd werd om te helpen want zij was toch overdag altijd thuis. Die veronderstelling dat je kennelijk niks te doen hebt, die maakt heel duidelijk dat vrouwen op boerderijen niet gezien worden als ondernemer of als mede-ondernemer.”

Vind je dat de emancipatie in de landbouw is achtergebleven?
“Ik denk het wel. Dat ligt ook aan het beroep. Boeren moeten altijd maar door, er is veel maatschappelijke druk dat het anders moet, momenteel spelen er heftige politieke discussies, daar zijn ze drukker mee dan met nadenken over verandering van het rollenpatroon. De conclusie is eigenlijk dat het bedrijf altijd voor gaat.”

Maar vrouwen kunnen ook zelf hun mond open doen, toch?
“Maar dat doen de meesten niet. Soms is er een uitbarstinkje, maar verder niet. Vrouwen komen niet heel erg voor zichzelf op. Ik sprak met de vakgroep Vrouw en Bedrijf van LTO. Daar hebben ze handvatten beschikbaar om het gesprek over rolverdelingen, financiën en erkenning binnen het gezin te voeren. Dat vond ik wel schrijnend, dat dat kennelijk nog steeds nodig is.”

Komt je documentaire binnenkort op televisie?
“Dat hoop ik, maar de omroep is een erg gesloten systeem. Ik merk daar veel weerstand tegen de plattelandsproblematiek. Ja, Boer Zoekt Vrouw is populair, maar dat is entertainment. En dat is wat de omroepen willen: entertainment en de plattelandsidylle en niet de problematiek zoals ik die aankaart. Daarom is de film vanaf september eerst in filmhuizen te zien. En ik ga avonden organiseren om samen met vrouwen de film te bekijken.”

Waarom dat?
“Om iets te openen. Ik hoop dat ze zich in die setting durven uit te spreken over hun eigen situatie. De film is de basis, zelf ben ik de gespreksleider en ik heb twee lokale boerinnen uitgenodigd om op het podium over hun ervaringen en ambities te vertellen. Ik nodig vrouwen in de zaal uit om hetzelfde te doen, ik hoop dat het iets teweeg gaat brengen. En jazeker, mannen zijn ook welkom.”

Annejet en de film
Annejet Brandsma (26) woont in Hilversum (N.-H.). Ze groeide op in Loo-Bathmen (Ov.) en volgde de opleiding Crossmedia Design aan de kunstacademie AKI Artez in Enschede. In 2017 studeerde ze cum laude af met de serie Goed Volk die ging over Naoberschap. Van daaruit ontstond het idee om de sociale positie van vrouwen op het platteland te gaan belichten. Dat leidde tot de documentaire Vrouwen van het Land die vanaf september te zien is op filmavonden in de vorm van een openluchttheater. Daarna draait hij op andere plekken zoals in filmhuizen en op filmfestivals. Elke avond is er een nagesprek met gastsprekers. Kijk voor data en locaties op www.vrouwenvanhetland.nl

Bron: Boerderij