Boerenlandvogels verder onder druk door predatie

Het gaat niet goed met de boerenlandvogels: er vliegen te weinig jongen uit. Intensieve landbouw speelt hier een belangrijke rol in. Predatie voert de druk verder op. De impact verschilt per gebied, net als mogelijke maatregelen.

De populaties boerenlandvogels hollen in heel Europa achteruit. Intensivering van de landbouw speelt hierbij een grote rol. Een lager waterpeil, minder variatie in gewassen, en vroeg maaien leiden tot nestverliezen, minder voedsel en kuikensterfte. Predatie van eieren en kuikens door roofvogels en zoogdieren voert de druk op populaties verder op. Maar wat is nu het daadwerkelijke effect van predatie op de populaties?

Discussie predatie
De mogelijke rol van predatie leidt tot veel discussie. Zo is er het vermoeden dat de werking van ingezette maatregelen in agrarisch natuurbeheer teniet wordt gedaan door predatie. Of dit echt zo is, hangt af van het daadwerkelijke effect. Hoeveel eieren en kuikens gaan er nu eigenlijk verloren? Waarom zijn verliezen in het ene gebied een groter probleem dan in een ander gebied? Welke maatregelen kunnen we nemen en werken ze eigenlijk wel? En om welke predatoren gaat het eigenlijk?

Kennis
Kortom, er zijn nog veel vragen over het effect van predatie. De afgelopen jaren is er nieuwe kennis opgedaan over de rol die predatie speelt bij de achteruitgang van boerenlandvogels, onder andere door het volgen van predatoren en het testen van maatregelen. Sovon heeft alle kennis op een rijtje gezet: wat is er nu bekend over de invloeden van predatoren op boerenlandvogels en wat is het effect van maatregelen?

Grondbroeders
Meerdere studies laten zien dat de overleving van kuikens de bottleneck is in de ontwikkeling van populaties van boerenlandvogels. Met name boerenlandvogels die op de grond broeden, hebben last van predatoren. En dan vooral de soorten die lang leven, relatief laat broeden en weinig eieren leggen. Grofweg vallen in Nederland daar de bekende steltlopersoorten van vooral de graslanden onder, zoals de Grutto, Kievit en Tureluur. De kuikens van deze steltlopers zoeken zelf naar voedsel en zijn daardoor kwetsbaarder voor roofdieren.

Maatwerk per gebied
De rol van predatie is substantieel, concludeert Sovon, maar zeker niet eenduidig. Er zijn grote verschillen tussen gebieden. Studies laten zien dat de impact van predatie namelijk sterk afhangt van de context in een gebied. Hoe ziet het landschap eruit? Hoe wordt het landschap benut? Welke roofdieren zitten er? Om verliezen te beperken is daarom maatwerk nodig. Eventuele maatregelen dienen per gebied te worden bekeken.

Inrichting landschap
De belangrijkste maatregel om weidevogelgebieden minder geschikt te maken voor predatoren is het creëren van meer openheid in het landschap, door het verwijderen van bos- en struikopslag en andere opgaande begroeiingen. Hiermee wordt dekking en nestgelegenheid voor predatoren verwijderd en meer geschikt habitat voor weidevogels gecreëerd.

Weghalen predatoren
Een veel gehoorde manier om predatiesterfte te verminderen, is het afschieten of wegvangen van de roofdieren. Studies laten echter zien dat het weghalen van een soort juist kan leiden tot een groter verlies. Zo eten vossen af en toe eieren en kuikens, maar zorgen ze er ook voor dat er minder marterachtigen zijn, die het ook gemunt hebben op eieren.

Roofvogels
Ook veel grote roofvogels jagen juist op vliegende predatoren en zoogdieren. Als er minder roofvogels zijn, krijgen deze dus juist weer een kans om in aantal toe te nemen. Het wegnemen of beperken van bepaalde predatoren kan dus tot ongewenste effecten leiden.

Beslisboom
Moeten we nu wel of niet roofdieren bestrijden? De uiteindelijke keuze die wordt gemaakt kan tot veel commotie leiden, bijvoorbeeld omdat er dieren gedood gaan worden, of omdat de maatregelen ecologische gevolgen hebben voor andere soorten. Waarbij het dan ook nog de vraag is of de maatregel wel effect heeft. Daarom moet dit besluit weloverwogen worden genomen. Op basis van een bestaand model (Bolton, 2007) is er een beslisboom opgesteld:

Vervolgonderzoek predatiedruk
De literatuurstudie is het startpunt van verder onderzoek naar predatiedruk op boerenlandvogels. Daarin wordt onder andere gekeken naar manieren om predatoren te volgen en uit te sluiten. Ook is het doel om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen landschapstype en de predatiekans. Die kennis moet uiteindelijk leiden tot concrete maatregelen om het risico op predatie te verkleinen.

Tekst: Laurien Holtjer, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto’s: Piet Munsterman, Saxifraga; Theo Verstrael, Saxifraga