Artikel AD | Extreem weer; hoe maken waterschap en gemeente onze leefomgeving klimaatbestendig?

Het ene moment is het zonnig en gortdroog, het andere moment valt de regen met bakken uit de hemel. Het is tijdens deze zomerse dagen moeilijk voor te stellen dat nog maar enkele weken geleden straten, pleinen en tunnels onderliepen en huiskamers en winkelpanden blank stonden. Wat doen het waterschap en gemeenten tegen deze weersextremen, en wat kunnen bewoners zelf doen?

Geen gebied is zo kwetsbaar voor stortbuien en droogte als het laaggelegen Rivierenland, waar rivieren en sloten vaak hoger staan dan het polderland. Zie dan maar eens van overtollig water af te komen.

Het vestingstadje Gorinchem ligt van oudsher in een soort ‘badkuip’. Door het hoge grondwaterpeil kan hier weinig water in de bodem worden opgenomen. Dat geldt ook voor Hardinxveld-Giessendam met haar klei- en zandgrond. Harde stortbuien kunnen in een uur tijd voor honderden kubieke meters water zorgen. Een vlakke gemeente als Molenlanden kampt dan – zeker bij veel verharding en weinig sloten in de buurt – uren met wateroverlast in de straten.

Deskundigen voorspellen dat die problemen in de toekomst verder zullen toenemen. In de tussentijd zijn onze rioolsystemen verouderd en berekend op minder neerslag. Wat doen gemeenten nu om te zorgen dat wij geen natte voeten krijgen?

Drollen en wc-papier
Woon je in een bestaande wijk, dan is de kans groot dat er een verouderd rioolsysteem onder jouw huis doorloopt. Die kunnen de hevige buien van tegenwoordig niet meer bolwerken. Maar naast wateroverlast is er nog iets. Kostbaar, schoon regenwater kan bij droogte prima opgeslagen en gebruikt worden in een waterberging, zoals een sloot of waterkelder, om planten en bomen water te geven. Dit loopt nu echter vaak weg in een overvol vuilwaterriool dat alleen bestemd zou moeten zijn voor het afvalwater uit huizen.

Dat afvalwater – inclusief drollen en wc-papier – kan bij een overvol riool ook nog eens terechtkomen op plaatsen waar je dat niet wilt, zoals in een agrarisch- of natuurgebied. Met een gescheiden en afgekoppeld riool is dat probleem opgelost.

Vaak worden verouderde riolen aangepast aan de huidige eisen bij een volgende onderhoudsbeurt, in de vorm van gescheiden rioolsystemen voor regen- en vuilwater. ,,Locaties waar oude woningen staan die met de bodem mee gezakt zijn, kunnen bij hoosbuien wat sneller te maken krijgen met wateroverlast”, aldus woordvoerder Mathilda Poirot van de gemeente Molenlanden. In die gemeente lopen ongeveer vijf projecten waarbij een gescheiden rioolsysteem aangelegd wordt.

In buurgemeente Vijfheerenlanden, in Leerdam en Vianen, lopen ook dergelijke projecten. De huidige riolen zijn er nog wel groot genoeg, ook omdat open water zoals een sloot er nooit ver weg is, vertelt woordvoerder van die gemeente Michel Mostert. ,,Maar als riolen vervangen moeten worden doordat ze versleten zijn, dan ontwerpen we een nieuw systeem en soms blijkt dat dan meer waterberging nodig is.”

Afgekoppelde riolering
Bij nieuwbouwwijken zoals in het Leerdamse Broekgraaf wordt er bij voorbaat een afgekoppelde riolering aangelegd, om te zorgen dat het regenwater niet in het riool verdwijnt, maar rechtstreeks in de sloten loopt.

Het vergroten van bestaande rioolstelsels gaat niet tot in het oneindige, aldus Poirot. ,,In Molenlanden bekijken we daarom hoe we het regenwater ook bovengronds tijdelijk kunnen bergen in de plantsoenen, grasvelden, wadi’s (groene greppels, red.) en met doorlatende bestrating.”

Groen voor grijs
In Hardinxveld-Giessendam worden er extra ondergrondse bergingen, wadi’s en open wateren aangelegd omdat de klei- en veengrond er slecht water opneemt. En heeft verharding ergens geen functie meer, dan wordt die vervangen door perken of gras, aldus Mostert. ,,Groen voor grijs, noemen we dat. We gebruiken graag eenvoudige oplossingen die passen bij de plek. In een historische binnenstad worden andere keuzes gemaakt dan in een groene woonwijk.”

Gorinchem heeft een historische binnenstad met weinig ruimte waar keuzes gemaakt moeten worden, zegt wethouder Mark de Boer: ,,De ruimte in een stad is nu eenmaal beperkt en daar houdt het weer geen rekening mee. De keuzes die gemaakt moeten worden zijn niet altijd makkelijk, maar wel noodzakelijk. Hoe zorgen we ervoor dat overtollig water wordt opgenomen en we droge voeten houden? Daar draait het om.”

Bij het waterschap, dat al eeuwen werkt aan het sneller afvoeren – of juist langzamer, in het geval van droogte – van water, weten ze er alles van. Het draait niet meer alleen om het afvoeren, maar ook om het vasthouden. Bijvoorbeeld in bredere sloten, klimaatbuffers (natuurgebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen, red.) en extra opvangplekken zoals een waterpark of -speeltuin.

,,We zien langzamerhand dat dat netwerk steeds fijnmaziger wordt. We moeten ons landschap steeds beter inrichten op het opvangen van gevolgen van extreem weer: hoosbuien en periodes van droogten. We willen toe naar een landschap dat meer ‘robuust’ is waar het gaat om klimaatextremen”, vertelt Lotte Kaatee van Waterschap Rivierenland.

‘Klimaatrobuuster’
Elke ‘klimaatregio’ neemt – afgestemd op de eigen omgeving – zijn eigen maatregelen om ‘klimaatrobuuster’ te worden, aldus Kaatee. Gemeenten, waterschappen en provincies kunnen in regionaal verband gebruikmaken van een overheidsregeling om maatregelen te nemen op het gebied van klimaatadaptatie. Voor Rivierenland is er ruim 4,2 miljoen euro beschikbaar.

Bij de aanleg van nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen sluit het waterschap aan om te kijken hoe ze klimaatbestendig gebouwd kunnen worden. ,,Wijken worden in eerste instantie aangelegd door gemeenten. Wij kijken of de bouwplannen voldoen op het gebied van regelgeving rondom water.”

Bewoners kunnen zelf ook veel doen, besluit Kaatee. ,,Samen met gemeenten roepen we huishoudens op om hun regenpijp af te koppelen.” Daarnaast kunnen bewoners hun dak vergroenen en tegels wippen om plaats te maken voor meer groen, grond en schaduw. ,,Het is vaak een combinatie van bewustwording, informatie geven en soms helpt subsidie. Onze subsidiepot ‘samenvergroenen’ was snel leeg.”

Bron: AD Rivierenland